Τουρκολιβυκό μνημόνιο: Πολιτική μεταστροφή του Χαφτάρ - Ανησυχία στην Αθήνα

ΤΟ ΒΗΜΑ

Τουρκολιβυκό μνημόνιο: Πολιτική μεταστροφή του Χαφτάρ - Ανησυχία στην Αθήνα

Η απόφαση της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης, που συνδέεται με τον στρατηγό Χαλίφα Χαφτάρ, να συστήσει τεχνική επιτροπή για τη μελέτη και πιθανή έγκριση του τουρκολιβυκού μνημονίου οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών, αποτελεί μια κρίσιμη και πολυσύνθετη εξέλιξη με ευρείες γεωπολιτικές, νομικές και διπλωματικές προεκτάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ιστορικό και νομικό πλαίσιο του μνημονίου

Το μνημόνιο υπογράφηκε στις 27 Νοεμβρίου 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της τότε Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης, που είχε έδρα την Τρίπολη υπό τον Φαγέζ αλ Σαράζ. Σκοπός του ήταν η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών με στόχο την καθιέρωση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και την ενεργειακή συνεργασία.

Ωστόσο, η συμφωνία θεωρήθηκε παράνομη από πολλές πλευρές, καθώς παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), αγνοώντας την ύπαρξη ελληνικών νησιών, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης, και επηρεάζοντας αρνητικά τα κυριαρχικά δικαιώματα Ελλάδας και Κύπρου.

Η συμφωνία δεν είχε εγκριθεί από το λιβυκό κοινοβούλιο, γεγονός που αποτέλεσε βασικό επιχείρημα για την ακυρότητά της. Το Εφετείο της Λιβύης στην πόλη Al-Bayda την ακύρωσε τον Νοέμβριο του 2019, ενώ η Βουλή του Τομπρούκ, υπό τον Χαφτάρ, είχε αποκηρύξει το μνημόνιο ως παράνομο.

Πολιτική στροφή και ενίσχυση των σχέσεων με την Τουρκία

Η Βουλή των Αντιπροσώπων, που μέχρι πρότινος διατηρούσε αρνητική στάση απέναντι στο μνημόνιο, φαίνεται να αλλάζει πλεύση. Η απόφασή της να συστήσει τεχνική επιτροπή για τη μελέτη και πιθανή έγκριση της συμφωνίας σηματοδοτεί μια σημαντική πολιτική στροφή, η οποία προκαλεί έντονες ανησυχίες στην Ελλάδα και άλλους διεθνείς παράγοντες.

Η αλλαγή αυτή συνδέεται με τις εντεινόμενες διπλωματικές επαφές ανάμεσα στην Τουρκία και την Ανατολική Λιβύη. Τον Απρίλιο 2025, ο γιος του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, αντιστράτηγος Σαντάμ Χαλίφα Χαφτάρ, επισκέφθηκε την Άγκυρα κατόπιν πρόσκλησης του αρχηγού των τουρκικών χερσαίων δυνάμεων. Νωρίτερα, ο άλλος γιος του, Μπελκασέμ Χαφτάρ, είχε επισκεφθεί την Τουρκία ως γενικός διευθυντής του Ταμείου Ανάπτυξης της Λιβύης, εκφράζοντας ικανοποίηση για την πρόοδο στον ενεργειακό τομέα.

Η Τουρκία, μέσω του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του υπουργού Ενέργειας Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, έχει καταστήσει σαφές ότι η Λιβύη αποτελεί βασικό στόχο για γεωτρήσεις και ενεργειακή συνεργασία, ενισχύοντας τη στρατηγική της παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η στάση της Αθήνας και οι διπλωματικές εκκρεμότητες

Η Ελλάδα εκφράζει έντονη ανησυχία για την πιθανή αναγνώριση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Ανατολικής Λιβύης. Το Υπουργείο Εξωτερικών έχει επανειλημμένα τονίσει ότι η συμφωνία παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, αγνοεί την ύπαρξη των ελληνικών νησιών και δεν έχει καμία νομική ισχύ, καθώς δεν έχει εγκριθεί από το λιβυκό κοινοβούλιο.

Παρά τις επίσημες τοποθετήσεις, η Αθήνα δεν έχει επιδείξει τα τελευταία χρόνια την αναγκαία προσοχή στη Λιβύη. Οι σχέσεις με την Ανατολική Λιβύη έχουν ατονήσει πλήρως, ενώ και οι σχέσεις με την κυβέρνηση της Τρίπολης περιορίζονται στα απολύτως αναγκαία.

Πληροφορίες αναφέρουν ότι ο υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, σχεδίαζε επίσκεψη στην Τρίπολη, αναγνωρίζοντας τη σημασία της Λιβύης τόσο λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου όσο και λόγω του αυξανόμενου προβλήματος των μεταναστευτικών ροών προς την Κρήτη. Ωστόσο, η τεταμένη κατάσταση στην πρωτεύουσα —ιδίως λόγω του Μπαϊραμιού και των συγκρούσεων μεταξύ ένοπλων ομάδων— έχει καθυστερήσει την οριστικοποίηση της επίσκεψης.

Ο Έλληνας πρέσβης στην Τρίπολη, Νίκος Γαριλίδης, σύμφωνα με λιβυκά ΜΜΕ, συναντήθηκε πρόσφατα με τον Λίβυο υπουργό Εξωτερικών, Αλ Τάχερ Αλ Μπαούρ, για ανασκόπηση των διμερών σχέσεων και στήριξη των προσπαθειών για πολιτική σταθερότητα στη χώρα.

Νέο γεωπολιτικό σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο

Η πιθανή έγκριση του μνημονίου από τη Βουλή του Τομπρούκ θα μπορούσε να νομιμοποιήσει μια συμφωνία που μέχρι σήμερα θεωρείται νομικά ανυπόστατη, αλλάζοντας τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο και ενισχύοντας την τουρκική επιρροή σε μια περιοχή γεμάτη ανταγωνισμούς για τους ενεργειακούς πόρους.

Η στροφή της Ανατολικής Λιβύης, που μέχρι πρότινος θεωρείτο σύμμαχος της Ελλάδας στον περιορισμό της τουρκικής επιρροής, δημιουργεί νέα δεδομένα και περιπλέκει ακόμη περισσότερο τις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών.

Συνολική αποτίμηση: Δοκιμασία για την ελληνική διπλωματία
Η απόφαση για τη σύσταση τεχνικής επιτροπής και η πιθανή επικύρωση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Λιβύης συνιστούν μια σημαντική ανατροπή στην πολιτική της χώρας, με ευρείες συνέπειες για την ασφάλεια, την ενέργεια και τις διεθνείς σχέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η εξέλιξη αυτή:

Ενισχύει την τουρκική γεωπολιτική παρουσία και διεκδίκηση στην περιοχή.
Θέτει υπό αμφισβήτηση τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα και το Δίκαιο της Θάλασσας.
Ανοίγει νέο πεδίο έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Προκαλεί αναθεώρηση των στρατηγικών συμμαχιών στη Λιβύη, με την Ανατολική Λιβύη να προσεγγίζει την Άγκυρα.
Αναδεικνύει την ανάγκη για ενισχυμένη διπλωματική και νομική αντίδραση από την Ελλάδα και τους διεθνείς συμμάχους της.

Η κατάσταση παραμένει ρευστή και δυναμική, με τις επόμενες κινήσεις της Βουλής του Τομπρούκ, της τουρκικής κυβέρνησης αλλά και της ελληνικής διπλωματίας να καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον των ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο.