Explainer: Τι τροφοδοτεί την αντιπαλότητα ΗΠΑ–Ιράν;
Μέχρι τη δεκαετία του 1970, οι δύο χώρες ήταν στενοί σύμμαχοι. Ο Σάχης του Ιράν θεωρείτο από την Ουάσινγκτον βασικό ανάχωμα στην επέκταση της σοβιετικής επιρροής.
Όμως, η αμερικανική υποστήριξη στην ανατροπή του πρωθυπουργού Μοχάμεντ Μοσαντέκ το 1953 και η στενή σχέση με το αυταρχικό καθεστώς του Σάχη άφησαν βαθιά τραύματα.
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 ανέτρεψε τον Σάχη, κατήγγειλε τις ΗΠΑ ως «Μεγάλο Σατανά» και ξεκίνησε μια περίοδο ρήξης, που επισφραγίστηκε από την ομηρία διπλωματών στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη.
Πώς εξελίχθηκε η σύγκρουση;
Το νέο καθεστώς του Ιράν επιδίωξε να εξάγει την επανάστασή του σε άλλες χώρες και να ενισχύσει σιιτικές οργανώσεις.
Η ίδρυση της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, που πολέμησε το Ισραήλ και κατηγορείται για τρομοκρατικές επιθέσεις, όπως αυτή στη Βηρυτό το 1983, ενίσχυσε τις κατηγορίες των ΗΠΑ για «τρομοκρατική πολιτική» της Τεχεράνης.
Οι εντάσεις επιδεινώθηκαν όταν το Ιράκ επιτέθηκε στο Ιράν το 1980 και οι ΗΠΑ στήριξαν διπλωματικά τη Βαγδάτη.
Η κατάρριψη ιρανικού πολιτικού αεροπλάνου από αμερικανικό πολεμικό το 1988, με 290 νεκρούς, άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα.
Το 2002 αποκαλύφθηκε το μυστικό πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, και από τότε η Ουάσιγκτον επιδίδεται σε πιέσεις και κυρώσεις για να εμποδίσει την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, αν και η Τεχεράνη δηλώνει ότι ο σκοπός της είναι ειρηνικός.
Ποιοι είναι οι σημερινοί πόλοι της αντιπαράθεσης;
Οι δύο χώρες βρίσκονται σε αντίπαλες πλευρές σχεδόν σε κάθε πολεμικό μέτωπο της Μέσης Ανατολής:
- Το Ιράν υποστηρίζει Χεζμπολάχ, Χούθι, φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ και τη Χαμάς.
- Οι ΗΠΑ στηρίζουν το Ισραήλ και τα σουνιτικά βασίλεια του Κόλπου, που παραδοσιακά θεωρούν το Ιράν απειλή.
- Οι συγκρούσεις είναι έμμεσες, μέσω αντιπροσώπων, αλλά συχνές και αιματηρές.
Τι ρόλο παίζει το πυρηνικό ζήτημα;
Η αποκάλυψη του ιρανικού προγράμματος εμπλουτισμού ουρανίου έφερε πολυετή διαπραγματεύσεις. Το 2015, επιτεύχθηκε συμφωνία που περιόριζε το πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά ο Ντόναλντ Τραμπ την εγκατέλειψε το 2018.
Έκτοτε, οι δύο πλευρές απέχουν από νέο συμβιβασμό, ενώ ο Τραμπ απειλεί με στρατιωτική δράση αν δεν επιτευχθεί νέα συμφωνία.
Το Ισραήλ θεωρεί το Ιράν υπαρξιακή απειλή και έχει ήδη εξαπολύσει μυστικές και στρατιωτικές επιθέσεις κατά του πυρηνικού του προγράμματος. Οι απειλές για ανοιχτό πλήγμα σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις φέρνουν την Ουάσινγκτον πιο κοντά σε ενδεχόμενο πόλεμο.
Η κλιμάκωση συνεχίστηκε μετά την επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023, την ισραηλινή απάντηση στη Γάζα και τη σύγκρουση με Χεζμπολάχ και ιρανικές δυνάμεις στη Συρία και στο Ιράκ.
Το 2024 και το 2025, Ιράν και Ισραήλ αντάλλαξαν πυραυλικά πλήγματα, ανεβάζοντας τον κίνδυνο ευρείας ανάφλεξης.
Γιατί τώρα;
Η ανακοίνωση της διοίκησης Τραμπ για αποχώρηση προσωπικού από τη Μέση Ανατολή συνδέεται άμεσα με την αυξημένη ένταση και την ανησυχία για πιθανή νέα ιρανο-αμερικανική κρίση.
Reuters
Content Original Link:
" target="_blank">
