Μερτς: ένας καγκελάριος στη θύελλα
Ο Φρίντριχ Μερτς θα ορκιστεί πιθανότατα στις 6 Μαΐου για να γίνει ο δέκατος καγκελάριος της ομοσπονδιακής δημοκρατίας. Θα αντικαταστήσει τον Ολαφ Σολτς, ο συνασπισμός του οποίου κατέρρευσε το περασμένο φθινόπωρο, με την αποχώρηση του φιλελεύθερου FDP.
Η βιογραφία του Μερτς δεν ακολούθησε ευθεία γραμμή. Αναδείχθηκε γρήγορα σε αστέρα του CDU υπό τον Χέλμουτ Κολ. Κατά τη διάρκεια του συνασπισμού υπό τον Γκέρχαρτ Σρέντερ, υπηρέτησε ως επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του CDU, ενώ έχτισε τη φήμη του ως εξαίρετου ρήτορα. Απομακρύνθηκε από τη θέση αυτή –παρά τη θέλησή του– από την Αγκελα Μέρκελ.
Το τραύμα και η «αγρανάπαυση»
Πολλοί υποστηρίζουν σήμερα ότι η εξέλιξη αυτή τραυμάτισε τον Μερτς. Παραιτήθηκε από την έδρα του στην Μπούντεσταγκ, εγκατέλειψε την ενεργό πολιτική και στράφηκε στον ιδιωτικό τομέα. Εργάσθηκε ως δικηγόρος και ανέλαβε ανώτατες θέσεις, όπως στην εταιρεία συμβούλων BlackRock μεταξύ 2016 και 2020.
Η απροσδόκητη επιστροφή του στα πράγματα είναι αποτέλεσμα της μακρόσυρτης αναταραχής στο CDU για την αναζήτηση νέας ηγεσίας στην εποχή μετά τη Μέρκελ και συγκεκριμένα μετά την εκλογική ήττα του κόμματος το 2021. Πέτυχε να συσπειρώσει το κόμμα, μετακινώντας το ιδεολογικό του πρόσημο προς τα δεξιά και αναγνωρίζοντας ότι υπό τη Μέρκελ το CDU είχε μετατοπισθεί υπερβολικά προς την Κεντροαριστερά.
Την ίδια στιγμή, η αυξανόμενη πίεση από το ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) οδήγησε μερίδα του CDU στην πεποίθηση πως μια πιο σκληρή γραμμή στο μεταναστευτικό θα επέτρεπε την ανάσχεση της δημοσκοπικής επέλασης της Ακροδεξιάς, που καταγράφει σήμερα ποσοστά της τάξης του 21%.
Το CDU του Μερτς ανέδειξε το μεταναστευτικό στην πρώτη γραμμή της προεκλογικής εκστρατείας, παρότι οι Γερμανοί ψηφοφόροι ανέφεραν ότι προτεραιότητές τους ήταν η ειρήνη στην Ευρώπη και η οικονομία.
Η «κωλοτούμπα» για το χρέος
Αλλο σημαντικό θέμα της εκστρατείας υπήρξε η εξεύρεση δημοσιονομικού χώρου για επείγουσες ανάγκες, όπως ο εκσυγχρονισμός των υποδομών και η χρηματοδότηση του στρατού. Παρά την αρχική διαφωνία του με την άρση του «φρένου» χρέους, ο Μερτς πραγματοποίησε σπάνια «κωλοτούμπα» (sic) μετά τις εκλογές προσεγγίζοντας τους Σοσιαλδημοκράτες –τους πιθανούς κυβερνητικούς εταίρους του– προκειμένου να συμφωνήσουν στην άρση της δημοσιονομικής τροχοπέδης.
Αυτό απαιτούσε, όμως, τις ψήφους των Πρασίνων, με τον Μερτς να συνειδητοποιεί εκ των υστέρων πόσο αντιπαραγωγική υπήρξε η επιθετική προεκλογική τακτική του απέναντι στους Πρασίνους. Το κόμμα των Πρασίνων υπήρξε άλλωστε το πρώτο που πρότεινε τη θεσμοθέτηση ειδικού ταμείου για τη χρηματοδότηση της ανανέωσης των γερασμένων μεταφορικών υποδομών.
Η πρωτοβουλία του Μερτς να περάσει συνταγματική τροπολογία για την άμυνα και τις υποδομές υπήρξε τολμηρή και λογική. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι την πολιτική του αυτή στηρίζει το εκλογικό σώμα. Εχει τώρα τη δημοσιονομική ευχέρεια να αντιμετωπίσει κρίσιμες εσωτερικές και διεθνείς προκλήσεις, πριν ακόμη αναλάβει την εξουσία. Η αξιοπιστία του, όμως, υπέστη σοβαρά πλήγματα. Πολλά μέλη του κόμματος και συντηρητικοί ψηφοφόροι δεν του συγχωρούν την υπαναχώρησή του από τις προεκλογικές δεσμεύσεις του. Η εκλογική βάση γκρινιάζει αισθητά. Η δημοτικότητά του βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με κάθε άλλο εν αναμονή καγκελάριο στη σύγχρονη ιστορία της Γερμανίας.
Παρατηρητές της πολιτικής σκηνής συμφωνούν ότι η επιτυχία μιας κυβέρνησης Μερτς θα εξαρτηθεί από την εύρεση λύσης στα θέματα των υποδομών, της παράτυπης μετανάστευσης και της υποχώρησης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Πολλοί κάνουν λόγο για ύστατη ευκαιρία των κομμάτων του Κέντρου, με τον κίνδυνο η AfD να κερδίσει τις ομοσπονδιακές εκλογές του 2029 να είναι υπαρκτός.
Ο γρίφος της ευρωπαϊκής άμυνας
Η κυβέρνηση Μερτς καλείται να αντιμετωπίσει μεγάλες εξωτερικές προκλήσεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ και το μέλλον της Ουκρανίας. Εν μέσω πολιτικής αναταραχής, η προγραμματική συμφωνία του επερχόμενου κυβερνητικού συνασπισμού ακούγεται σαν παράθεση πολιτικώς ορθών δηλώσεων, όπως η προσήλωση στο ΝΑΤΟ και στην ατλαντική συνεργασία.
Ο Μερτς και οι εταίροι του επέλεξαν, τελικά, προσεκτική στάση. Στις πρώτες δηλώσεις του μετά τις εκλογές, είχε επιτεθεί κατά των ΗΠΑ κάνοντας λόγο για απεμπλοκή της Ουάσιγκτον και για τον ρόλο της Γερμανίας ως αρωγού στην ανάπτυξη αυτόνομης ευρωπαϊκής πολιτικής άμυνας και ασφάλειας.
Ο Μερτς δεσμεύθηκε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας, το οποίο διευρύνθηκε υπό τον καγκελάριο Σολτς. Ο απερχόμενος ηγέτης της Γερμανίας ουδέποτε ένιωσε άνετα με τον Γάλλο ομόλογό του και δεν ασπάσθηκε το όραμα του Μακρόν για ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία.
Αντιθέτως, ο Μερτς είναι ανοικτός στην πρόταση Μακρόν για ευρωπαϊκή δύναμη πυρηνικής αποτροπής υπό γαλλική σκέπη, παρότι δεν αποσαφήνισε αν η δύναμη αυτή θα λειτουργεί συμπληρωματικά με την αμερικανική πυρηνική ομπρέλα ή θα την αντικαταστήσει. Κάτι τέτοιο θα ήταν δύσκολο για έναν πολιτικό σαν τον Μερτς, ο οποίος υπήρξε ανέκαθεν πιστός οπαδός του ΝΑΤΟ και πρώην πρόεδρος του Ινστιτούτου «Ατλαντική Γέφυρα». Η ισορροπία αυτή είναι δύσκολη. Πώς να κάνει την Ευρώπη πιο ανθεκτική και αυτόνομη χωρίς να δημιουργήσει την εντύπωση πως εγκαταλείπει το ΝΑΤΟ; Η επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο θα είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα, με τον Ντόναλντ Τραμπ να μην έχει κρύψει ποτέ τη βαθιά καχυποψία του απέναντι στη Γερμανία.
Σε ό,τι αφορά την Ουκρανία, ο εν αναμονή καγκελάριος υποστήριζε ανέκαθεν την ενίσχυση της άμυνας του Κιέβου με πυραύλους Τάουρους και τη χρήση τους εναντίον στόχων εντός Ρωσίας, διαφωνώντας με τον Ολαφ Σολτς. Η προγραμματική συμφωνία περιέχει δέσμευση για ενίσχυση της βοήθειας προς την Ουκρανία, ενώ η μεταρρύθμιση του «φρένου» χρέους ανοίγει τον δρόμο για περισσότερα κονδύλια προς την ουκρανική άμυνα.
Καμία μνεία δεν έχει γίνει, πάντως, για τη συμμετοχή της Γερμανίας σε εγγυήσεις ασφαλείας προς την Ουκρανία. Είναι δύσκολο, όμως, να δούμε πώς η Γερμανία θα υπαναχωρούσε από τέτοιο σχέδιο εφόσον άλλες ευρωπαϊκές χώρες συμμετείχαν σε αυτό.
Το «τρίγωνο της Βαϊμάρης»
Ο Φρίντριχ Μερτς έχει επανειλημμένως επικρίνει τον προκάτοχό του για την ολιγωρία του να ηγηθεί της Ε.Ε. Δεσμεύθηκε αντιθέτως να βελτιώσει την εικόνα της Γερμανίας στη διεθνή σκηνή ως ηγετικής και αξιόπιστης δύναμης στην Ενωση. Η τήρηση της δέσμευσης αυτής προϋποθέτει ότι ο Μερτς θα αναπτύξει καλή χημεία με τους εταίρους του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και θα τους πείσει ότι αποτελεί ηγετική φυσιογνωμία, κινούμενος με τα συμφέροντα της Γερμανίας και της Ε.Ε. κατά νουν. Θέλει έτσι να αναβιώσει το «τρίγωνο της Βαϊμάρης» συσφίγγοντας τις σχέσεις με τη Γαλλία και την Πολωνία, και να το διευρύνει προς την κατεύθυνση της «ενισχυμένης Βαϊμάρης» – ένα εύκαμπτο όργανο για αναζήτηση ομοφωνίας στην Ε.Ε.
Πολλές συζητήσεις αφορούν, ωστόσο, τη μεταναστευτική πολιτική της Γερμανίας. Οι προεκλογικές δεσμεύσεις του Μερτς για σκληρή μεταναστευτική πολιτική δημιούργησαν ανησυχίες. Προτάσεις για μεταγωγή αιτούντων άσυλο σε άλλα κράτη-μέλη προκάλεσαν αντιδράσεις σε Αυστρία, Πολωνία και αλλού. Οι Σοσιαλδημοκράτες κυβερνητικοί εταίροι του Μερτς έχουν απορρίψει με σαφήνεια την πρόταση αυτή, χαρακτηρίζοντάς την αντίθετη με την ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Η προγραμματική συμφωνία κάνει τώρα λόγο για επαναπροωθήσεις «κατόπιν συμφωνίας» με γειτονικά κράτη, χωρίς ωστόσο οι εταίροι του συνασπισμού να έχουν συμφωνήσει σε τι σημαίνει αυτό στην πράξη. Μένει να διαπιστωθεί εάν ο νέος καγκελάριος θα μπορέσει να εφαρμόσει τις μεγαλόστομες προεκλογικές δεσμεύσεις του, δεδομένης της πρόθεσής του να ενισχύσει την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και τη συσπείρωση ενόψει νέων προκλήσεων. Γνωρίζει καλά ότι μόνον η δομική μεταρρύθμιση του δυσλειτουργικού πλαισίου του Δουβλίνου θα μπορούσε να βοηθήσει. Κάτι τέτοιο, όμως, θα πρέπει να συμπεριλάβει τις ανησυχίες κρατών-μελών με εξωτερικά ευρωπαϊκά σύνορα, όπως η Ελλάδα.
Η προγραμματική συμφωνία είναι περισσότερο ευέλικτη σε ό,τι αφορά άλλα ευρωπαϊκά ζητήματα. Η αναμενόμενη δέσμευση για δημοσιονομική πειθαρχία συνοδεύεται από προοίμιο που ορίζει ότι η χρηματοδότηση εκτός του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού πρέπει να αποτελεί εξαίρεση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν αποκλείεται διαρρήδην. Παρότι πρέπει να περιμένουμε από την κυβέρνηση Μερτς την τήρηση της δημοσιονομικής ορθοδοξίας, μη συμβατικά χρηματοδοτικά μέσα δεν αποκλείονται. Εμφανίζεται έτσι πεδίο συνεννόησης και εύρεσης κοινώς αποδεκτών λύσεων γύρω από ένα θέμα που διχάζει τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.
Σε ό,τι αφορά την Τουρκία, η προγραμματική συμφωνία επιδεικνύει ρεαλιστικό πνεύμα. Στα παρασκήνια, πολλοί στη Βερολίνο συνειδητοποιούν τον κίνδυνο της αμερικανικής απεμπλοκής από τη νοτιοανατολική πτέρυγα της Ευρώπης και τις απειλές που μπορεί να προέλθουν από εκεί. Η νέα κυβέρνηση της Γερμανίας αντιμετωπίζει την Τουρκία ως σημαντικό στρατηγικό εταίρο στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, αλλά και ως κρίσιμο παίκτη στη Μέση Ανατολή και στη μεταναστευτική πολιτική. Ελάχιστη μνεία γίνεται για την ανάγκη βελτίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Για πολλούς Γερμανούς, η Τουρκία του Ερντογάν είναι απρόβλεπτη, αλλά υπερβολικά σημαντική –τουλάχιστον για την ώρα– για να αντιμετωπισθεί επικριτικά.
Το χαρτοφυλάκιο των Εξωτερικών
Η προγραμματική συμφωνία ορίζει ότι το υπουργείο Εξωτερικών θα έχει υπουργό από το CDU. Πρόκειται για καινοτόμο και ενδιαφέρουσα κίνηση, καθώς το κόμμα έχει να διορίσει επικεφαλής της γερμανικής διπλωματίας από το 1966. Η εξωτερική πολιτική υπήρξε παραδοσιακά πεδίο αρμοδιότητας μικρότερων κυβερνητικών εταίρων, καθώς και μια ευκαιρία για τα στελέχη αυτά να χτίσουν ηγετικό και διπλωματικό προφίλ, όπως έκανε ο Βίλι Μπραντ την περίοδο 1966-1969 ή ο Χανς-Ντίτριχ Γκένσερ το 1974-1992. Το γεγονός ότι ο καγκελάριος και ο υπουργός Εξωτερικών θα ανήκουν στο ίδιο κόμμα αναμένεται να υποβαθμίσει τον ρόλο του υπουργείου. Ο Μερτς έχει εξάλλου ήδη ανακοινώσει ότι σκοπεύει να είναι «επικεφαλής» της εξωτερικής πολιτικής.
Ελάχιστη μνεία γίνεται για την ανάγκη βελτίωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία. Για πολλούς Γερμανούς, η Τουρκία του Ερντογάν είναι απρόβλεπτη, αλλά υπερβολικά σημαντική –τουλάχιστον για την ώρα– για να αντιμετωπισθεί επικριτικά.
Αυτό που βλέπουμε στον επερχόμενο κυβερνητικό συνασπισμό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι οι Γερμανοί συνειδητοποιούν την ανάγκη για μεταρρύθμιση, αλλά αγαπούν την ίδια ώρα την κανονικότητα και τη συνοχή. Ορισμένοι παρατηρητές αμφισβητούν ότι ο συνασπισμός θα αποτελέσει τη νέα αρχή που πολλοί επιθυμούν. Ελάχιστοι στο Βερολίνο αμφιβάλλουν για το πάθος του Μερτς, την προσήλωσή του στις θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας και την ανάγκη αλλαγής, ιδιαίτερα καθώς η Ευρώπη ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει νέες μεγάλες προκλήσεις. Παρότι δεν διαθέτει κυβερνητική εμπειρία, ο Μερτς είναι αναμφίβολα έμπειρος πολιτικός με βαθιά γνώση της οικονομίας και των διεθνών υποθέσεων. Η αποστολή του μπορεί να συγκριθεί με τους άθλους του Ηρακλή, ενώ η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από την αποτελεσματική διακυβέρνηση, μόνη ικανή να προσδώσει αίσθημα αλληλεγγύης και συνείδηση της επείγουσας κατάστασης στην Ευρώπη. Ας μην ξεχνάμε ότι η ασφάλεια και η σταθερότητα της Ευρώπης θα εξαρτηθούν από την επιτυχία της Γερμανίας.
Η αποστολή του μπορεί να συγκριθεί με τους άθλους του Ηρακλή, ενώ η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από την αποτελεσματική διακυβέρνηση. Ας μην ξεχνάμε ότι η ασφάλεια και η σταθερότητα της Ευρώπης θα εξαρτηθούν από την επιτυχία της Γερμανίας.
Ο κ. Πέτερ Σοφ διετέλεσε πρεσβευτής της Γερμανίας στην Αθήνα. Μετά τη συνταξιοδότησή του, εργάζεται ως σύμβουλος στην εταιρεία Berlin Global Advisors. Είναι επίσης συνιδρυτής και διευθυντής του Diplomatic Skills Lab, το οποίο εκπαιδεύει και συμβουλεύει διπλωμάτες με έδρα τις Βρυξέλλες.
Content Original Link:
" target="_blank">
