Οταν η Γάζα έφθασε στη Σύρο
Οι διαμαρτυρίες κατά του Ισραήλ παίρνουν τη μορφή «μπλόκων» κατά των Ισραηλινών τουριστών στο λιμάνι της Ερμούπολης, στη Ρόδο και αλλού στην Ελλάδα. Είναι θεμιτός αυτός ο ακτιβισμός; Ή είναι αντισημιτισμός;
Η Ιστορία δεν γράφεται με συλλογική ενοχή
Αννα Μαρία Δρουμπούκη*
Την Πέμπτη στην πλατεία Χαμπίμα του Τελ Αβίβ, χιλιάδες Ισραηλινοί συγκεντρώθηκαν –με φωτογραφίες πεινασμένων παιδιών από τη Γάζα, σακούλες με αλεύρι, κεριά και πλακάτ «Deal Now»– απαιτώντας τερματισμό του πολέμου και απελευθέρωση των ομήρων. Οι δρόμοι γύρω ήταν ασφυκτικά γεμάτοι.
Δεν πρόκειται για μια «στιγμιαία» διαδήλωση. Από τις αρχές του 2024, οι πολίτες του Τελ Αβίβ –και όχι μόνο– διαδηλώνουν κάθε Σάββατο βράδυ στην περιοχή γύρω από την έδρα των ενόπλων δυνάμεων (HaKirya/Kaplan). Παρά την κλιμακούμενη πίεση, οι διαδηλώσεις συνεχίζονται με σταθερή μαζικότητα: χιλιάδες, συχνά δεκάδες χιλιάδες, συγκεντρώνονται με το αίτημα να λήξει ο πόλεμος. Σε μεγάλη συγκέντρωση στις 19 Μαρτίου 2025, περίπου 40.000 άνθρωποι διαδήλωσαν κατά της συνέχισης των επιχειρήσεων και του σχεδίου απόλυσης του αρχηγού των μυστικών υπηρεσιών. Λίγο νωρίτερα είχε προηγηθεί άλλη κινητοποίηση για τις 600 ημέρες από την έναρξη του πολέμου. Οικογένειες απαχθέντων, Ισραηλινοί φοιτητές, απόστρατοι και ακτιβιστές ενώθηκαν στη φωνή: «Oχι άλλο αίμα. Deal τώρα».
Τέτοιες διαδηλώσεις δείχνουν ότι το Ισραήλ δεν είναι μια «αδρανής» κοινωνία, ούτε ένας μονολιθικός λαός που στηρίζει ανεπιφύλακτα τη βία. Κι όμως, εδώ στην Ελλάδα και αλλού ξεπηδούν φωνές –άλλοτε ειλικρινώς θυμωμένες, άλλοτε ύποπτα πρόθυμες– που επιμένουν ότι «το Ισραήλ ως λαός» φέρει συλλογική ευθύνη για τις σφαγές στη Γάζα.
Δεν μιλούν για την κυβέρνηση, ούτε για τον στρατό, ούτε για την πολιτική ηγεσία που φέρει σαφείς ποινικές και πολιτικές ευθύνες. Μιλούν για έναν ολόκληρο λαό. Και για να ενισχύσουν την κατηγορία επικαλούνται στατιστικά ευρήματα μεθοδευμένα: δημοσκοπήσεις διατυπωμένες σε καιρό πολέμου, μεθοδολογικά σαθρές, χωρίς διασταύρωση, χωρίς πληθυσμιακή αντιπροσώπευση. Ψάχνουν σε δηλώσεις στρατηγών και σε στιγμιαίες εξάρσεις φόβου ή μίσους στο Διαδίκτυο και τις παρουσιάζουν ως «εθνική συνείδηση». Το αποτέλεσμα είναι ένα σχήμα συλλογικής ενοχής που θυμίζει λιγότερο πολιτική ανάλυση και περισσότερο θεολογικό δόγμα: η αμαρτία δεν είναι πράξη, είναι ταυτότητα.
Απώλεια θέσης – Η ιδέα της συλλογικής ευθύνης είναι ηθικά διεφθαρμένη, ιστορικά αποτυχημένη και πολιτικά επικίνδυνη. Δεν είναι θέση· είναι απώλεια θέσης. Δεν αποδίδει δικαιοσύνη· την παραλύει.
Η ιδέα της συλλογικής ευθύνης είναι ηθικά διεφθαρμένη, ιστορικά αποτυχημένη και πολιτικά επικίνδυνη. Δεν είναι θέση· είναι απώλεια θέσης. Δεν αποδίδει δικαιοσύνη· την παραλύει. Οπως έγραψε η Χάνα Αρεντ –και πλήρωσε προσωπικά το τίμημα γι’ αυτό– «εκεί όπου όλοι είναι υπεύθυνοι, κανείς δεν είναι υπεύθυνος». Η συλλογική ενοχή διαλύει κάθε δυνατότητα πραγματικής λογοδοσίας. Αν όλοι είναι ένοχοι, τότε τελικά δεν χρειάζεται να καταλογιστεί ευθύνη σε κανέναν. Δεν χρειάζονται αποδείξεις, δεν χρειάζονται δικαστήρια, δεν χρειάζεται τεκμηρίωση· αρκούν η καταγωγή, το διαβατήριο, ο τόπος κατοικίας. Το βλέπουμε άλλωστε αυτό ήδη στο αντιεβραϊκό μένος που εκδηλώνεται και στην Ελλάδα: Ισραηλινοί τουρίστες κυνηγημένοι στη Ρόδο, άτυπες ομάδες «περιφρούρησης» στο κέντρο της Αθήνας, βανδαλισμοί σε συναγωγές, εβραϊκά μνημεία και καταστήματα ισραηλινής ιδιοκτησίας.
Οσοι αναμασούν ποσοστά υποστήριξης στον πόλεμο σαν να πρόκειται για απόδειξη ενοχής ενός λαού, οφείλουν να απαντήσουν με την ίδια λογική: όταν το 70% των Ελλήνων ήταν κατά της Συμφωνίας των Πρεσπών, ήταν όλοι εθνικιστές; Οταν το 60% εξέφραζε αρνητική στάση απέναντι στους πρόσφυγες, ήταν όλοι ρατσιστές; Οταν η πλειοψηφία των Αμερικανών στήριξε τον πόλεμο στο Ιράκ, έπρεπε να κατηγορηθούν συλλογικά ως εγκληματίες πολέμου;
Η στατιστική δεν είναι δικαστήριο. Η γνώμη δεν είναι αδίκημα. Οι κοινωνίες είναι σύνθετοι ζωντανοί οργανισμοί, αντιφατικοί και μεταβαλλόμενοι. Δεν ζητάμε λιγότερη οργή – ζητάμε ακριβέστερη. Οχι για να προστατευθεί κανείς, αλλά για να μη γίνει η Δικαιοσύνη παρανάλωμα στον ίδιο φανατισμό που υποτίθεται πως πολεμά. Αν είναι έτσι, τότε να ρωτήσουμε και το εξής: θα κατηγορήσουμε συλλογικά τους Παλαιστινίους της Γάζας ως τρομοκράτες, επειδή το 2006 ανέδειξαν δημοκρατικά τη Χαμάς με περίπου 44% των ψήφων; Οχι – διότι γνωρίζουμε ότι η ψήφος αυτή δεν ήταν ένταξη στο φονταμενταλιστικό της πρόταγμα, αλλά έκφραση της απελπισίας. Ηταν η καταδίκη μιας Παλαιστινιακής Αρχής διεφθαρμένης, απονομιμοποιημένης και πολιτικά ηττημένης. Ηταν επιλογή διαμαρτυρίας, όχι λατρείας. Οπως συμβαίνει συχνά, οι άνθρωποι ψηφίζουν για να τιμωρήσουν, όχι για να προσκυνήσουν.
Επιμονή, όχι οργή – Αν θέλουμε δικαιοσύνη –αληθινή δικαιοσύνη– πρέπει να την αναζητήσουμε με ακρίβεια. Οχι με θυμό, αλλά με επιμονή. Οχι με γενικεύσεις, αλλά με ονόματα.
Το ίδιο συμβαίνει και στο Ισραήλ σήμερα. Ναι, πολλοί στηρίζουν τις επιχειρήσεις – φοβισμένοι, τραυματισμένοι, παραπληροφορημένοι, παγιδευμένοι σε αφήγημα εθνικής επιβίωσης. Oμως άλλοι τόσοι διαδηλώνουν κάθε εβδομάδα, καταγγέλλουν, αντιστέκονται. Η ισραηλινή κοινωνία δεν είναι ενιαίο σώμα. Είναι μια κοινότητα που αιμορραγεί, που διχάζεται, που παλεύει να καταλάβει τι της συμβαίνει.
Η πολιτική σκέψη δεν είναι το σύνθημα που ανακουφίζει. Είναι το ερώτημα που επιμένει: πού είναι η ευθύνη και ποιος τη φέρει. Αν θέλουμε δικαιοσύνη –αληθινή δικαιοσύνη– πρέπει να την αναζητήσουμε με ακρίβεια. Οχι με θυμό, αλλά με επιμονή. Οχι με γενικεύσεις, αλλά με ονόματα. Και κυρίως: όχι με εκδίκηση, αλλά με ιστορική μνήμη και πολιτικό ήθος.
* H κ. Αννα Μαρία Δρουμπούκη είναι ιστορικός, διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου.
Η Αλίκη στη χώρα του παραλόγου
Κωστής Καρπόζηλος*
Πριν από λίγες ημέρες στο Λιντς η βρετανική αστυνομία συνέλαβε –σύμφωνα με το άρθρο 12 του αντιτρομοκρατικού νόμου– έναν 67χρονο που κρατούσε ένα σκίτσο του περιοδικού Private Eye σε μια διαμαρτυρία για τη σφαγή στη Γάζα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν κυρώσεις επειδή κατηγορούνται ως εστίες ενός αναγεννημένου αντισημιτισμού. Στη Γερμανία, η χρήση της παλαιστινιακής σημαίας βρίσκεται υπό διωγμό σε μια διασταλτική ερμηνεία της νομοθεσίας για την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Ο κατάλογος είναι εκτενής. Και κάθε περιστατικό παραπέμπει σε ένα ζήτημα που διχάζει τις δυτικές κοινωνίες: ποιο είναι εντέλει το όριο στο δικαίωμα στη διαμαρτυρία απέναντι στις πολιτικές του κράτους του Ισραήλ;
Ο δημόσιος διάλογος λοιπόν που ακολούθησε την κινητοποίηση στη Σύρο δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα. Ανήκει σε εκείνο το είδος αντιπαράθεσης όπου τα επιχειρήματα έχουν εξαντληθεί. Επαναλαμβάνουμε, στην ουσία, τα ίδια και τα ίδια. Και ο βαθύτερος λόγος, νομίζω, που δεν καθίσταται δυνατός ένας παραγωγικός διάλογος είναι ότι η συζήτηση διεξάγεται σε δύο διαφορετικά επίπεδα.
Οσοι ασκούμε κριτική στο κράτος του Ισραήλ προβάλλουμε ένα πολιτικό επιχείρημα για την ανάγκη απονομιμοποίησης της επιλογής του να διεξάγει έναν καταστροφικό πόλεμο. Η πρόταση του Ισπανού πρωθυπουργού για την επιβολή κυρώσεων εντάσσεται σε μια παράδοση όπου η διεθνής κοινότητα έπραττε με ανάλογο τρόπο σε ανάλογες περιστάσεις: από την απόφαση του μποϊκοτάζ στους Ολυμπιακούς της Μόσχας μέχρι και την πρόσφατη απόφαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε βάρος Ρώσων πολιτών και πολιτιστικών ιδρυμάτων μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Ο αντίλογος, όμως, εκκινεί από μια ταυτοτική τελικά διάσταση. Η κριτική στις επιλογές του Ισραήλ αντιμετωπίζεται –σε πολλές χώρες και νομοθετικά– ως μια ουσιοκρατική επίθεση στην εβραϊκή ταυτότητα με όλο το συντριπτικό βάρος που κουβαλά η συλλογική μνήμη του Ολοκαυτώματος. Ετσι, το δικαίωμα της κριτικής διαρκώς αναμετράται με την κατηγορία του αντισημιτισμού.
Το ακούω και το κατανοώ, και πολιτικά και ιστορικά. Αλλά δεν βρισκόμαστε στον Μεσοπόλεμο. Οι δυτικές κοινωνίες έχουν θέσει –ορθά– τον αντισημιτισμό εκτός νόμου και οι αντισημιτικές κραυγές των κάθε λογής φανατικών είναι περιθωριακές· επιθετικές και προσβλητικές ναι, αλλά ευτυχώς περιθωριακές. Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Αυτό που τίθεται σήμερα υπό αίρεση είναι το δικαίωμα της κριτικής απέναντι σε ένα κράτος που διεξάγει έναν πόλεμο, με όρους που διεθνείς οργανισμοί χαρακτηρίζουν εγκληματικό. Αυτό δεν το αλλάζει ούτε η 7η Οκτωβρίου, ούτε το αναφαίρετο δικαίωμα του Ισραήλ να προστατεύει τους πολίτες του. Λυπάμαι, αλλά τα επιχειρήματα αυτά φαντάζουν υπεκφυγές έναντι της σκληρής πραγματικότητας: τη μεθοδευμένη, όπως είναι πια σαφές, εξόντωση ενός λαού με στόχο την ερημοποίηση της Λωρίδας της Γάζας.
Αυτό που τίθεται σήμερα υπό αίρεση είναι το δικαίωμα της κριτικής απέναντι σε ένα κράτος που διεξάγει έναν πόλεμο, με όρους που διεθνείς οργανισμοί χαρακτηρίζουν εγκληματικό.
Δεν θέλω να αποφύγω το ερώτημα για τη Σύρο. Εκεί, η πολιτεία επιχείρησε να επιβάλει απαγόρευση κυκλοφορίας πολιτών για δώδεκα ώρες. Και αυτό είναι –κατά τη γνώμη μου– ανεπίτρεπτο και θα έπρεπε να αποτελεί αφετηρία κάθε συζήτησης. Ακολούθησε μια διαδήλωση όπου το κύριο σύνθημα ήταν «stop the genocide». Προφανώς εδώ τίθεται ένα κρίσιμο ζήτημα. Η κινητοποίηση αμφισβήτησε το δικαίωμα των Ισραηλινών τουριστών σε μια ανέμελη βόλτα στο νησί. Αυτή η αμφισβήτηση όμως δεν παράγεται εν κενώ και δεν αποτελεί προϊόν αντισημιτικού αισθήματος.
Είναι μια αμφισβήτηση η οποία προκύπτει από την αντίθεση στον πόλεμο στη Γάζα. Τα κινήματα δημιουργούν συμβολικές διαστάσεις διασάλευσης του «κανονικού»· ρίχνουν αγάλματα, μουντζουρώνουν τοίχους, κλείνουν δρόμους και κτίρια. Αυτό που σε κάθε περίσταση κρίνει το περιεχόμενο της δράσης τους είναι η ιστορική στιγμή στην οποία αυτή εκδηλώνεται.
Η εκτόξευση της κατηγορίας του αντισημιτισμού ενάντια σε κάθε πιθανό δέκτη θα ήταν ίσως απλώς κουραστική, αν δεν συνοδευόταν από τη δημιουργία ενός κλίματος ιδεολογικού φρονηματισμού. Ειδικά όταν στρέφεται σε πολίτες του Ισραήλ και σε Εβραίους διανοουμένους στη Δύση που δεν συναινούν σε μια πολιτική, η οποία διεκδικεί ένα ηθικό πλεονέκτημα θεμελιωμένο στην Ιστορία έναντι κάθε άλλης. Η μεταβολή της έννοιας του αντισημιτισμού μέσα στον χρόνο έχει οδηγήσει σε μια σκόπιμη σύγχυση που παράγει τραγελαφικές καταστάσεις. Στην top-ten λίστα του «παγκόσμιου αντισημιτισμού» το 2021, σύμφωνα με το κέντρο Simon Wiesenthal, περιλαμβάνονται το BBC(!), αλλά και ένας Γερμανός επίτροπος «για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού».
Κάπου νιώθει κανείς ότι είναι παγιδευμένος σε μια συνθήκη ανάλογη με την Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων, όπου όσο και να προσπαθείς να απομακρυνθείς από κάτι, μια κυρίαρχη δύναμη σε τραβάει όλο και πιο κοντά του. Σε μια επικράτεια, δηλαδή, όπου κυριαρχεί το παράλογο. Και αυτό με τη σειρά του παράγει αντίδραση: την ίδια στιγμή δηλαδή που κατανοώ το δικαίωμα των επιβατών του πλοίου σε μια βόλτα στη Σύρο, την ίδια στιγμή θέλω να λάβουν το συμβολικό μήνυμα: ότι το δίκιο του ισχυρού, που εκπροσωπεί το κράτος τους αυτή τη στιγμή, πρέπει να έχει όρια.
*Ο κ. Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός.
Content Original Link:
" target="_blank">
