Ένα εκατομμύριο ευρώ για να σώσουμε τους σπόρους μας
Η τελευταία φορά που άνοιξε τo Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλμπαρντ, το οποίο βρίσκεται βαθιά στο παγωμένο βουνό, σε ένα νησί πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, ανάμεσα στη Νορβηγία και στον Βόρειο Πόλο, ήταν τον Φεβρουάριο του 2024, όταν 23 τράπεζες σπόρων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το Καμερούν, την Ινδονησία, το Καζακστάν, την Κένυα, τη Μαδαγασκάρη, τη Νιγηρία και τη Ζάμπια, κατέθεσαν σπόρους καλλιεργειών, όπως φασόλια, κριθάρι, μαυρομάτικα μπιζέλια, καλαμπόκι, ρύζι, κεχρί κ.ά.
Το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων του Σβάλμπαρντ ξεκίνησε το 2008 ως το απόλυτο εφεδρικό μέσο για τις παγκόσμιες τράπεζες γονιδίων με σκοπό την προστασία των φυτών από τον πόλεμο, τις ασθένειες και την κλιματική αλλαγή και αυτή τη στιγμή φιλοξενεί πάνω από ένα εκατομμύριο δείγματα σπόρων από όλο τον κόσμο.
Μια αντίστοιχη «Κιβωτός του Νώε» για σπόρους στο Ηνωμένο Βασίλειο σώζει το μέλλον των άγριων φυτών. Η Millennium Seed Bank στους Βασιλικούς Κήπους Kew στο Wakehurst της νότιας Αγγλίας, έχει αποθηκευμένους 2,4 δισεκατομμύρια σπόρους ως ασφάλεια απέναντι στον κίνδυνο της παγκόσμιας εξαφάνισης φυτών. Η χώρα μας διαθέτει τον δικό της γενετικό «θησαυρό», τον οποίο φυλάει στη δική της Τράπεζα, προσφέροντας το δικό της ασφαλιστήριο συμβόλαιο, για προστασία από την εξαφάνιση αυτών των σπόρων μας, ώστε να μπορέσουν να επαναχρησιμοποιηθούν στο μέλλον. Μέρος αυτής της συλλογής μας έχει αποσταλεί ως αντίγραφο ασφαλείας στην Τράπεζα του Διεθνούς Κέντρου Γεωργικής Έρευνας στις Ξηρές Περιοχές (ICARDA), στη Βηρυτό και στην Τράπεζα της Πορτογαλίας, αλλά και στο Σβάλμπαρντ.
Ένας γενετικός «θησαυρός» στη Θέρμη
Η Τράπεζα Διατήρησης Γενετικού Υλικού, η οποία συλλέγει, διατηρεί, χαρακτηρίζει και τεκμηριώνει τους φυτογενετικούς πόρους της Ελλάδας, στεγάζεται στο Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, στη Θέρμη Θεσσαλονίκης. Η ίδρυσή της το 1981, με τη συγχρηματοδότηση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) και του Υπουργείου Γεωργίας αποτέλεσε το πρώτο βήμα διατήρησης της γεωργικής βιοποικιλότητας, που συνεχίστηκε με την καθοριστική δουλειά ερευνητών από το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ.
Σήμερα, αυτό που βλέπει ο επισκέπτης στις εγκαταστάσεις ψυχρού θαλάμου, ανθεκτικές σε ακραία φυσικά φαινόμενα, είναι συρτάρια γεμάτα με περίπου 15.000 δείγματα σπόρων, κυρίως σιτηρά, ψυχανθή και κηπευτικά, μέσα σε προσεκτικά καταγεγραμμένους φακέλους σε σειρές, που περιέχουν δισεκατομμύρια σπόρους από όλα τα δείγματα, οι οποίοι φυλάσσονται σε θερμοκρασία 4 βαθμών Κελσίου. Για να διατηρηθούν, ωστόσο, μακροπρόθεσμα χρειάζεται βαθιά κατάψυξη στους -20 βαθμούς Κελσίου.
«Οι σπόροι που συλλέγονται και φτάνουν στην Τράπεζα υποβάλλονται σε αναπολλαπλασιασμό, χαρακτηρίζονται, βάσει των μορφολογικών τους στοιχείων, καθαρίζονται και μπαίνουν σε αφυγραντήρα. Πριν συσκευαστούν στα ειδικά σακουλάκια ελέγχονται ως προς τη βλαστική τους ικανότητα. Μάλιστα, ανά τακτά χρονικά διαστήματα γίνεται έλεγχος της βλαστικότητας και αν το ποσοστό αυτής έχει πέσει κάτω από κάποιο όριο τότε γίνεται αναπολλαπλασιασμός. Αν δεν αναπολλαπλασιαστούν οι ποικιλίες, υπάρχει περίπτωση να χαθούν λόγω της μείωσης της βλαστικής ικανότητας ή εξαιτίας έλλειψης χρηματοδότησης και υποστελέχωσης», σχολιάζει στο Dnews η Γενική διευθύντρια του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, Δρ. Αναστασία Τσαγκαράκου.
Όπως λέει η ίδια, οι σπόροι της Τράπεζας Διατήρησης Γενετικού Υλικού διατίθενται σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και σε ερευνητικά κέντρα για επιστημονικούς σκοπούς, αλλά και σε παραγωγούς ή φορείς για επανακαλλιέργεια, κυρίως όταν χάνονται ποικιλίες και οι παραγωγοί θέλουν να ξαναστραφούν στην καλλιέργειά τους.
Οι φυτογενετικοί πόροι περιλαμβάνουν το σύνολο των καλλιεργούμενων φυτών και τα άγρια συγγενικά τους είδη, που συχνά έχουν σημαντικά πολύτιμα χαρακτηριστικά, τοπικές παραδοσιακές ποικιλίες, γνωστές και ως γηγενείς ή αυτόχθονες, παλιές ξεχασμένες αλλά και σύγχρονες ποικιλίες, καθώς και βελτιωμένες ποικιλίες και κλώνους. Αυτή η ποικιλότητα ειδών και γενοτύπων, που έχουν συλλεχθεί από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές και σε ποικίλες χρονικές περιόδους, εμπεριέχει πληθώρα χαρακτηριστικών που είναι πολύτιμα για τη βελτίωση των φυτών.
Ένας πλούτος φυτογενετικών πόρων στην Ελλάδα
Η αποθήκευση των σπόρων αποτελεί αρχέγονη συνήθεια των γεωργών πριν από 13.000 χιλιάδες χρόνια, με την εξημέρωση των πρώτων καλλιεργούμενων ειδών και την απαρχή της γεωργίας στην περιοχή της εύφορης ημισελήνου (fertile crescent), όπου σήμερα βρίσκονται το Ιράν, το Ιράκ και η Συρία. Οι Έλληνες γεωργοί έχουν επιδείξει κατά καιρούς μια πλούσια γκάμα παραδοσιακών πρακτικών για την επιλογή και τη διατήρηση των σπόρων για την επόμενη σπορά. Αυτή η κληρονομιά αιώνων έχει συνεισφέρει στην ποικιλότητα των παραδοσιακών ντόπιων, γηγενών ποικιλιών της χώρας μας.
Αξίζει να αναφερθεί πως η Ελλάδα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κέντρα ενδημισμού της Ευρώπης και της Μεσογείου με 1.278 ενδημικά είδη, ποσοστό 22,2% του συνολικού αριθμού των φυτικών ειδών. Συνεπώς, η χώρα μας διαθέτει ένα πλούτο φυτογενετικών πόρων, μια κληρονομιά που χρειάζεται συστηματική και αειφόρο αξιοποίηση. «Ο σπόρος είναι ταυτόχρονα αποθήκη θρεπτικών συστατικών και συνάμα ο φορέας της γενετικής πληροφορίας σε επίπεδο ατόμου, καθώς συνιστά τη μονάδα πολλαπλασιασμού και διαιώνισης του είδους και της γενετικής παραλλακτικότητας σε επίπεδο πληθυσμού. Εξελικτικά ο σπόρος αποτελεί την επιτομή της φυτικής ζωής στον πλανήτη, μια ζωντανή αποθήκη διατήρησης της πληροφορίας και της ποικιλομορφίας του γενετικού υλικού. Αυτή η γενετική δυνατότητα του σπόρου συνιστά τον θεμέλιο λίθο της αειφόρου ανάπτυξης της γεωργίας και του πολιτισμού», προσθέτει η Δρ Τσαγκαράκου.
Και ζωντανές συλλογές…
Εκτός από τους σπόρους, οι ερευνητικές μονάδες του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ διατηρούν και ζωντανές συλλογές ή συλλογές υπαίθρου πολυετών φυτικών ειδών, ex situ ποικιλίες οπωροφόρων φυτών και αμπέλου. Πρόκειται για συλλογές ελιάς, εσπεριδοειδών, πυρηνόκαρπων (ροδακινιά, βερικοκιά, κερασιά, βυσσινιά, αμυγδαλιά, δαμασκηνιά), γιγαρτόκαρπων (μήλα, αχλάδια, κυδώνια) και ακρόδρυων (ξηροί καρποί), εγγεγραμμένων στο Μητρώο Ποικιλιών και υποτροπικών φυτών και ποικιλιών αμπέλου εγγεγραμμένων στους Εθνικούς Καταλόγους. Σε αυτές τις συλλογές προστίθεται και ένας μεγάλος αριθμός γηγενών ποικιλιών-πολλές από τις οποίες είναι σπάνιες-των καλλιεργούμενων ειδών που έχουν συλλεχθεί και διασώζονται, προστατεύοντας τον γενετικό εθνικό πλούτο της χώρας που απειλείται από τη γενετική διάβρωση.
Οι ζωντανές συλλογές των πολυετών φυτικών ειδών βρίσκονται σε αγροκτήματα που χρησιμοποιούν οι ερευνητικές μονάδες του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και συγκεκριμένα στα Ινστιτούτα Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων (ΙΓΒΦΠ: Θέρμη, Νάουσα, Βαρδάτες) και Ελιάς Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου (ΙΕΛΥΑ: Χανιά, Ηράκλειο, Λέσβος, Καλαμάτα και Αττική). Στις συλλογές των Ινστιτούτων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ σε Αττική, Κρήτη και Θέρμη έχει συγκεντρωθεί ένας μεγάλος αριθμός γηγενών και ξενικών ποικιλιών της αμπέλου με σκοπό, αφενός τη διάσωση και διατήρησή τους ως πολύτιμο γενετικό υλικό και
αφετέρου, τη μελέτη και την περαιτέρω αξιοποίησή τους.
«Στις συλλογές αυτές περιλαμβάνονται ποικιλίες που, λόγω της εξελισσόμενης γενετικής διάβρωσης, είναι πιθανόν να μην υπάρχουν στα κέντρα καλλιέργειας της αμπέλου. Ειδικά η συλλογή της Αττικής (Λυκόβρυση και κτήμα Συγγρού) είναι η μεγαλύτερη και πλουσιότερη συλλογή της Ελλάδας και περιλαμβάνει περί τις 900 ποικιλίες από τις οποίες οι 500 είναι γηγενείς. Το γενετικό υλικό που διατηρείται είναι πολύτιμο γιατί από εκεί μπορούν να δημιουργηθούν νέες ποικιλίες, είτε με κλασική βελτίωση είτε και με χρήση βιοτεχνολογίας, που θα είναι ανθεκτικές σε βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες», αναφέρει η διευθύντρια του ΕΛΓΟ- ΔΗΜΗΤΡΑ.
Ένα εκατομμύριο ευρώ για τη διάσωση της μοναδικής αυτής κληρονομιάς
Κατά καιρούς εκφράστηκαν δημόσια ανησυχίες για την πιθανή κατάρρευση της Τράπεζας γενετικού υλικού. Ως απάντηση, ήρθε η σύμβαση για την έναρξη του Έργου «Διατήρηση Γενετικών Πόρων Φυτικών Ειδών που σχετίζονται με τη Γεωργία και τα Τρόφιμα – ΔιαΦυΓε», η οποία υπογράφηκε πριν λίγες μέρες από τον Πρόεδρο του Ταμείου Γεωργίας και Κτηνοτροφίας και Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ), κ. Γεώργιο Στρατάκο και τον Πρόεδρο του ΕΛΓΟ–ΔΗΜΗΤΡΑ, κ. Αντώνιο Φιλιππή, με στόχο την προστασία της πολύτιμης φυτικής γενετικής κληρονομιάς της Ελλάδας.
Η δράση θα συμβάλει στη διάσωση της γενετικής ποικιλότητας καλλιεργούμενων φυτών και αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην υλοποίηση της στρατηγικής του ΥΠΑΑΤ για την προστασία της βιώσιμης γεωργίας και της βιοποικιλότητας σε είδη με σημασία στον αγροδιατροφικό τομέα, ενισχύοντας την προσαρμοστικότητα των καλλιεργειών στις κλιματικές προκλήσεις. Παράλληλα οι Έλληνες γεωργοί θα έχουν στη διάθεσή τους περισσότερα εργαλεία, ώστε να βελτιώσουν τον τρόπο διαχείρισης των εκμεταλλεύσεών τους και να ανταποκριθούν στις μελλοντικές προκλήσεις.
Το Έργο «ΔιαΦυΓε» στοχεύει στην αποκατάσταση και διατήρηση των συλλογών των εθνικών καταλόγων καθώς και παραδοσιακών και σπάνιων ποικιλιών φυτών μέσω της μεθόδου ex-situ διατήρησης, διασφαλίζοντας την προστασία τους από εξωτερικές απειλές, στην εξασφάλιση πιστοποιημένου αρχικού πολλαπλασιαστικού υλικού και στην ενίσχυση της γενετικής ποικιλομορφίας και ανθεκτικότητας των καλλιεργειών στην κλιματική αλλαγή, στοιχείο καθοριστικής σημασίας για τη βιώσιμη γεωργία. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται στα 1.100.000 ευρώ. Η χρηματοδότηση προέρχεται από το Ταμείο Γεωργίας και Κτηνοτροφίας και η υλοποίηση θα πραγματοποιηθεί κατά την περίοδο 2025–2029, με αρμόδιο φορέα τον ΕΛΓΟ–ΔΗΜΗΤΡΑ.
Content Original Link:
" target="_blank">
