Αποκωδικοποιώντας την τελετή έναρξης της ποιμαντορίας του Πάπα Λέοντος ΙΔ΄
Μιλάμε συχνά για «τελετή στέψης» ή για «ενθρόνιση» του Πάπα ή άλλοτε απλώς για «θεία λειτουργία έναρξης» των καθηκόντων του. Ποιος είναι ο σωστότερος όρος για την τελετή σήμερα και τι περιλαμβάνει;
Πρόκειται για μια Θεία Λειτουργία, στην οποία φέρονται τα σύμβολα που παραδίδονται στον νέο Πάπα, στον επίσκοπο Ρώμης, ο οποίος αναλαμβάνει τα καθήκοντά του. Αυτή η θεία λειτουργία σήμερα δεν έχει τον χαρακτήρα στέψεως, για λόγους που θα εξηγήσουμε. Ο ορθότερος όρος είναι «θεία λειτουργία ενάρξεως της ποιμαντορίας» (inauguratio) του νέου Πάπα ως επισκόπου Ρώμης. Η έκφραση αυτή προτιμάται από τους όρους «στέψη» ή «ενθρόνιση».
Η Θεία Λειτουργία ξεκινάει από το Μεγάλο Βήμα στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, κάτω στην κρύπτη. Θυμιάζεται ο τάφος του αγίου Πέτρου και ξεκινάει η λιτανεία. Οι λιτανείες των αγίων λειτουργούν ως άσμα έναρξης και αποτελούν επίκληση στους αγίους αποστόλους, αφορώντας στη βοήθειά τους προς την Εκκλησία. Οι ύμνοι λέγονται «Laudes Regiae», δηλαδή «Αίνοι του Βασιλέως», καθώς αναφέρονται στον Βασιλέα Χριστό. Ο λόγος που προτιμάται ο απλούστερος τίτλος «έναρξη της ποιμαντορίας» είναι ότι παλαιότερα υπήρχαν περισσότερα σύμβολα, ενώ τώρα έχουν συγκρατηθεί τα πολύ βασικά, που αφορούν στον ποιμαντικό ρόλο του Πάπα ως επισκόπου Ρώμης.
Ποια είναι τα παλαιότερα στοιχεία που έχουν αφαιρεθεί σε μια κατεύθυνση απλούστευσης της τελετής;
Έχει αφαιρεθεί η «incoronatio», δηλαδή η στέψη με την τιάρα. Ο τελευταίος που φόρεσε την παπική τιάρα ήταν ο Παύλος ΣΤ΄ (1963-1978), περί το 1965. Τότε, η συγκεκριμένη τιάρα τού είχε δοθεί ως δώρο από τις ΗΠΑ. Η τιάρα είχε τρία στέμματα που τόνιζαν την πνευματική, αλλά και τη διαχειριστική διάσταση του παπικού θεσμού, συμπεριλαμβανομένης ακόμη και της πολιτικής σε ό,τι αφορά στα ζητήματα του κόσμου. Τα τρία στέμματα είχαν ιστορικώς προστεθεί, για να καταδειχθεί ότι είναι ανώτερα τα καθήκοντα που έχουν αποδοθεί από τον Θεό στον Πάπα, σε σχέση με αυτά των κοσμικών βασιλέων.
Όμως αυτό που παραμένει ως συμβολισμός σε όλες τις εποχές, ακόμη και μετά το πέρας κοσμικών βασιλειών, είναι τα τρία καθήκοντα που έχει ο Πάπας, που είναι α) το κήρυγμα του Ευαγγελίου, β) η τέλεση της Θείας Ευχαριστίας και των μυστηρίων και γ) η διαχείριση των ζητημάτων της κοινότητας και η διαποίμανση των πιστών. Τα καθήκοντα αυτά επεκτείνονται, άλλωστε, σε κάθε επίσκοπο και ιερέα. Το τριπλό στέμμα της τιάρας, λοιπόν, είχε λάβει πνευματικούς συμβολισμούς. Επειδή, όμως, είχε συνδεθεί ιστορικώς με τη σχέση του Πάπα με τα κοσμικά βασίλεια, κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Συνόδου του Βατικανού (1962-1965), το τριπλό στέμμα της τιάρας περιέπεσε σε αχρηστία. Για τον λόγο αυτό, δεν τονίζεται πλέον το στοιχείο της στέψεως του Πάπα.
Καταργήθηκε επίσης η συνήθεια να φέρουν τον Πάπα σε υπερυψωμένο θρόνο. Τώρα, οι άνθρωποι που είχαν προηγουμένως αυτό το καθήκον, αφενός μεταφέρουν τη σορό του εκδημήσαντος Ποντίφικα, κατά την κηδεία και αφετέρου στην τελετή ενάρξεως της ποιμαντορίας του νέου Πάπα, λειτουργούν απλώς ως ταξιθέτες. Οι απλοποιήσεις αυτές ξεκίνησαν από τον Πάπα Παύλο ΣΤ’, μετά τη Δεύτερη Σύνοδο του Βατικανού (1962-1965). Ο Πάπας Ιωάννης ΚΓ΄(1958-1963) ήταν ο τελευταίος που είχε χρησιμοποιήσει όλα αυτά τα παραδοσιακά σύμβολα. Το τελετουργικό απλοποιήθηκε σταδιακά, ακολουθώντας το πνεύμα της Δευτέρας Συνόδου του Βατικανού.
Πάντως και οι αρχαιότερες τελετές είχαν ενδιαφέροντα σημεία. Παλαιότερα, ένας κληρικός υπενθύμιζε τελετουργικά ότι στον Πάπα έχει ανατεθεί η ευθύνη για τη μέριμνα και για τους κοσμικούς βασιλείς. Μετά, όμως, καιγόταν ένα φύλλο μπροστά στον Πάπα και ψελνόταν ένας σύντομος, αλλά χαρακτηριστικός στίχος, που εξέφραζε το πνεύμα που πρέπει να διέπει την αποστολή του. Ήταν ο στίχος «Sancte Pater, sic transit Gloria mundi». Δηλαδή «άγιε Πατέρα» (sancte Pater) έχεις αυτήν την αποστολή, που εκφράζεται με τη στέψη, αλλά θυμήσου ότι όπως καίγεται αυτό το φύλλο, «έτσι παρέρχεται η δόξα αυτού του κόσμου» (sic transit Gloria mundi). Ήταν μια σκηνή πολύ έντονη οπτικά και με σημαδιακό νόημα.
Σήμερα, η πράξη αυτή δεν τελείται πια, επειδή συνδεόταν με την παράδοση της τιάρας, οπότε καταργήθηκε μαζί με το υπόλοιπο μέρος της τελετής. Επρόκειτο για μια στιγμή που ερχόταν σε αντίστιξη με την υπόλοιπη μεγαλοπρέπεια της τελετής, που μπορεί να εντυπωσίαζε τον κόσμο, καθώς εισήγαγε το στοιχείο της θνητότητας, ότι δηλαδή άλλος είναι ο χορηγός της ζωής στον οποίο επιστρέφουμε με τον θάνατό μας. Πιο απλά και πεζά, θα έλεγε κανείς ότι το μήνυμα στον Πάπα ήταν «μην ξεχνιέσαι, αυτή είναι η αποστολή σου». Η Εκκλησία της Ρώμης έχει περάσει από πολλές φάσεις, έχει υπάρξει μια καταδιωκόμενη εκκλησία των μαρτύρων, αλλά και μια εκκλησία που δεσπόζει στον δημόσιο βίο. Όμως, το πνευματικό νόημα παραμένει ίδιο: Η δόξα αυτού του κόσμου παρέρχεται, ό,τι κάνουμε αποσκοπεί στην αιώνια βασιλεία του Θεού.
Ποια είναι, λοιπόν, τα στοιχεία στα οποία επικεντρώνουμε μετά την απλοποίηση της τελετής;
Πρόκειται για τρία στοιχεία, παράδοση δύο συμβόλων και μία τελετουργική κίνηση:
- Το «πάλλιον»
Το «πάλλιον» (pallium) ή «ωμοφόριον» στο λατινικό τυπικό είχε μήκος που έφτανε μέχρι τα γόνατα, στον Μεσαίωνα. Τα τελευταία χρόνια, φτάνει μέχρι το στήθος. Το φοράνε πάνω από όλα τα ιερά άμφια και είναι φτιαγμένο από μαλλί προβάτου, το οποίο συμβολίζει την αποστολή του ποιμένα. Στο κάτω μέρος έμπροσθεν και στο πίσω μέρος του ωμοφορίου, υπάρχει ένα βαμμένο μαύρο μαλλί, για να δηλώσει ότι ο Πάπας είναι ποιμένας όλων, ακόμη και των απομακρυσμένων, δηλαδή αυτών που θα ονομάζαμε, κατά την τρέχουσα έκφραση, τα «μαύρα πρόβατα». Φέρει πέντε σταυρούς, όσες είναι οι πέντε πληγές του Χριστού στη Σταύρωση. Σε αυτούς τους σταυρούς, υπάρχει μια εσοχή, όπου φέρονται τρεις μεταλλικές καρφίτσες με διάκοσμο, που υποδηλώνουν τα τρία καρφιά του πάθους του Ιησού. Το ωμοφόριο είναι κοινό σήμερα σε όλους τους αρχιεπισκόπους μητροπολίτες. Το δαχτυλίδι του αλιέως
2. Το δεύτερο είναι το δαχτυλίδι του αλιέως.
Σημαίνει τη διαδοχή του αποστόλου Πέτρου, ο οποίος κυριολεκτικά ήταν ψαράς ιχθύων και μετατράπηκε σε ψαρά ανθρώπων. Ο Πάπας ως διάδοχος του απόστολου Πέτρου είναι αυτός που επιβεβαιώνει την πίστη στους αδελφούς του. Το δαχτυλίδι δηλώνει το δέσιμο, τον δεσμό που υπάρχει ανάμεσα στον επίσκοπο και την κοινότητά του. Για τον Πάπα υπάρχει ο δεσμός με την επισκοπή της Ρώμης, αλλά και η αποστολή για την Παγκόσμια Εκκλησία. Παραδοσιακώς, το δαχτυλίδι λειτουργούσε παλαιότερα και ως σφραγίδα. Συνήθως απεικονιζόταν στο δαχτυλίδι η ναυς της Εκκλησίας και η μορφή του αγίου Πέτρου. Οι παραστάσεις ήταν ανάγλυφες, ώστε να λειτουργούν ως σφραγίδα.
3. Ο ασπασμός
Τελείται ασπασμός με εκπροσώπους από όλες τις διαβαθμίσεις και κοινότητες της Εκκλησίας, λ.χ. καρδιναλίους, επισκόπους, ιερείς, διακόνους, μοναχούς, λαϊκούς, παντρεμένους, νέους, οι οποίοι ασπάζονται τον Πάπα, συμβολίζοντας την ενότητα της Εκκλησίας και την υπακοή στον διάδοχο του αποστόλου Πέτρου. Η Εκκλησία εμφανίζεται ως μια οικογένεια, όπου ο Πάπας έχει το πατρικό χάρισμα της μέριμνας για τα παιδιά του Θεού.
Μετά από αυτά τα στοιχεία, η Θεία Λειτουργία συνεχίζει ως έχει. Το τυπικό, κατά τη λειτουργία έναρξης της ποιμαντορίας του Λέοντος, παραμένει το ίδιο με των προηγούμενων Παπών. Άλλωστε, η τελετή αναφέρεται στη σχέση του Πάπα με τη Ρώμη και την οικουμένη, η έμφαση δεν είναι στα προσωπικά στοιχεία, όπως λ.χ. μπορεί να συμβαίνει στην κηδεία, όπου ο εκδημήσας Πάπας μπορεί να έχει αφήσει κάποιες παραγγελίες. Πρόκειται βεβαίως και για μια στιγμή μεγάλης δημοσιότητας.
Οι αναγνώσεις στα ελληνικά και η σχέση με τους Ορθοδόξους
Στη Θεία Λειτουργία, το Ευαγγέλιο διαβάζεται και στα ελληνικά, όπως προβλέπεται στη βυζαντινή μορφή, μετά από την ανάγνωση του Ευαγγελίου στο Λατινικά. Ο Πάπας λέει στον διάκονο «Ειρήνη πάσι» στα ελληνικά, όπως ακριβώς στο βυζαντινό τυπικό. Ο διάκονος συνήθως προέρχεται από το Ελληνικό Κολλέγιο της Ρώμης. Επίσης, ενδιαφέρον είναι ότι στην έναρξη της τελετής, υπάρχει ως πράξη μετανοίας ο ραντισμός με τον αγιασμό.
Πριν την παράδοση των συμβόλων, ο καρδινάλιος που παρουσιάζει το «πάλλιον», όταν επικαλείται το Άγιο Πνεύμα, μιλάει για εκπόρευση εκ του Πατρός. Δηλαδή, στη συγκεκριμένη δέηση, δεν υπάρχει το λεγόμενο «Φιλιόκβε», δηλαδή η εκπόρευση και εκ του Υιού, που αποτελεί μία πολυσυζητημένη δογματική διαφορά μεταξύ Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων. Η έκφραση στα λατινικά είναι «ex Patre procedit» που δηλώνει, για να είμαστε πιο ακριβείς, την «προέλευση εκ του Πατρός», ενώ ο ελληνικός όρος «εκπόρευσις» έχει μια μεγαλύτερη φιλοσοφική διάσταση. Για αυτό υπάρχει και η παρεξήγηση μεταξύ Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων, επειδή χρησιμοποιούνται δύο διαφορετικά ρήματα, το «procedere» (προέρχεσθαι) στα λατινικά και το «εκπορεύεσθαι» στα ελληνικά, που δεν ταυτίζονται απολύτως στο περιεχόμενό τους.
Έχει πάντως ενδιαφέρον ότι στην παράδοση του ωμοφορίου η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ομιλεί για «προέλευση του Πνεύματος εκ του Πατρός», χωρίς να αναφέρεται ο Υιός, γεγονός που μπορεί να έχει ενδιαφέρον για τη σχέση μεταξύ των δύο Εκκλησιών.
Η Πλατεία του Αγίου Πέτρου
Όλη η τελετή λαμβάνει χώρα στην πλατεία του αγίου Πέτρου, που σχεδιάστηκε από τον Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι, ώστε να είναι σαν μια αγκαλιά. Ανοίγει κάθετα και μετά έχει ωοειδές σχήμα, ώστε να αγκαλιάζει όλους τους προσκυνητές, μέχρι και 300.000 ανθρώπους.
Content Original Link:
" target="_blank">
