Εκλογές στην Αλβανία: Ράμα σαν Μεσσίας, Μπερίσα σαν Τραμπ

Τα Μάτια των Τιράνων (Eyes of Tirana), ένα θηριώδες κτίριο με ύψος που ξεπερνά τα 130 μέτρα, και ο Βράχος των Τιράνων (Tirana’s Rock), ένας πύργος ύψους 89 μέτρων με 26 ορόφους, ο οποίος σύμφωνα με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό λειτουργεί και ως εικονιστικό γλυπτό αναπαριστώντας την προτομή του εθνικού ήρωα της Αλβανίας και χτίστηκε σε μια περιοχή που μέχρι το 2018 υπήρχαν παραδοσιακές διώροφες κατοικίες, συμβολίζουν, για ορισμένους παρατηρητές, το οικονομικό μοντέλο που έχει επιλέξει ο Ράμα για τη χώρα του.

Στο τουριστικό θέρετρο των Αγίων Σαράντα χτίζεται κάθε ελεύθερη σπιθαμή γης, ενώ μεγάλα οικοδομικά και τουριστικά σχέδια βρίσκονται σε εξέλιξη κατά μήκος της ακτογραμμής της νοτιοδυτικής Αλβανίας, μια περιοχή-«φιλέτο», αποκαλούμενη και «Αλβανική Ριβιέρα». Για όλα αυτά τα σχέδια, τα οποία μπορούν να χαρακτηριστούν και επενδύσεις στρατηγικού χαρακτήρα για τη χώρα, έχει αφαιρεθεί η αρμοδιότητα για τις χρήσεις γης, τις άδειες κ.λπ. από την τοπική αυτοδιοίκηση και ανατέθηκε σε επιτροπή που ελέγχεται από την κυβέρνηση Ράμα.

«Φεύγουν κάθε χρόνο 14.000 νέοι»

«Τόσο σε πολιτικό όσο και οικονομικό επίπεδο ο Ράμα μοιάζει περισσότερο να συμπεριφέρεται σαν ένας διεθνής μεσίτης. Σε πολιτικό επίπεδο, θέλει να ευχαριστεί όλους τους συνομιλητές του και παράλληλα εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τις όποιες επενδύσεις και την εισροή χρήματος στη χώρα, σε ορισμένες περιπτώσεις αμφιλεγόμενης προέλευσης. Βλέπουμε να χτίζονται στα Τίρανα θηριώδη οικοδομικά συγκροτήματα, τα οποία μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν και χρήση κατοικιών, τη στιγμή που σύμφωνα με στοιχεία, περίπου 50.000 σπίτια στην πόλη είναι κενά! Επίσης, όπως προκύπτει από στοιχεία, κάθε χρόνο περίπου 14.000 νέοι, πολλοί από αυτούς υψηλού μορφωτικού επιπέδου, εγκαταλείπουν τη χώρα αναζητώντας εργασία στο εξωτερικό. Ποιον εξυπηρετεί τελικά όλο αυτό το σχέδιο; Σε μια από τις προεκλογικές ομιλίες, ο Ράμα ούτε λίγο ούτε πολύ υποσχέθηκε στους πολίτες ότι θα αποκτήσουν ευρωπαϊκό διαβατήριο και έτσι θα είναι ελεύθεροι να μετακινηθούν και να εργαστούν σε όποια ευρωπαϊκή χώρα θέλουν. Αδιανόητο επιχείρημα» λέει στο «Βήμα» ο 33χρονος Πάβιο Τζίνι, πολιτικός ερευνητής.

Ο Ράμα διεκδικεί μια τέταρτη διαδοχική θητεία, προβάλλοντας ως κεντρικά επιτεύγματα τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη, τη μείωση της ανεργίας και την πρόοδο στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Επικαλείται στοιχεία διεθνών οργανισμών σύμφωνα με τα οποία το ΑΕΠ της Αλβανίας αυξήθηκε κατά 109,6% από το 2013. Η ανεργία, σύμφωνα με την κυβέρνηση, έχει μειωθεί από 18% σε 8,8%, ενώ οι εξαγωγές έχουν τριπλασιαστεί. Στις προεκλογικές αφίσες υπόσχεται κατώτατο μισθό 500 ευρώ, μέσο μισθό άνω των 1.000 ευρώ και μέση σύνταξη 400 ευρώ. Από τα χρηματικά ποσά που αποτυπώνονται στις αφίσες, υπάρχει ένα «ευρωπαϊκό» διαβατήριο ως… κουπόνι για την επίτευξη αυτών των δεσμεύσεων.

Οι υποσχέσεις Μπερίσα και η παραοικονομία

Ο πρώην πρωθυπουργός Μπερίσα ασκεί έντονη κριτική στην κυβέρνηση, εστιάζοντας στα προβλήματα μικρών επιχειρήσεων, αγροτών και εξαγωγέων. Το πρόγραμμά του περιλαμβάνει δραστική μείωση της φορολογίας και διεύρυνση των κρατικών επιδοτήσεων. Οπως έχει αναφέρει προεκλογικά, στις πρώτες 100 ημέρες της κυβέρνησής του, αν εκλεγεί, ο κατώτατος μισθός θα καθοριστεί στα 500 ευρώ και ο μέσος μισθός θα φτάσει τα 1.200 ευρώ.

Επίσης υπόσχεται πενταπλασιασμό των αγροτικών επιδοτήσεων και δημιουργία Κάρτας Καταναλωτή που θα μειώνει κατά 20% το κόστος βασικών αγαθών για ευάλωτες οικογένειες. Παράλληλα, προτείνει μείωση του ΦΠΑ στο 15% και καθιέρωση ενιαίου φόρου 10% για μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις, καθώς και αποζημιώσεις προς εξαγωγείς που πλήττονται από την υποτίμηση του ευρώ. Ωστόσο ένα από τα σημαντικά προβλήματα της Αλβανίας παραμένει η σκιώδης οικονομία (παραοικονομία) και η ανεπίσημη οικονομική δραστηριότητα, η οποία εκτιμάται ότι αντιπροσωπεύει περίπου το 27% του ΑΕΠ.

Προς το παρόν οι Αλβανοί, κυρίως οι νέοι, βλέπουν αυτούς τους μισθούς μόνο στις… αφίσες, καθώς βιώνουν μια εφιαλτική πραγματικότητα. Οι τιμές των ενοικίων σε περιοχές υψηλής ζήτησης έχουν αυξηθεί, οι τιμές στα ράφια των σουπερμάρκετ είναι αντίστοιχες και σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη και μεγαλύτερες από της Ελλάδας. Σύμφωνα με τη Eurostat, ο κατώτατος μισθός (405 ευρώ) είναι ο χαμηλότερος στην Ευρώπη βάσει αγοραστικής δύναμης.

Η Φραντσέσκα είναι 26 ετών, έχει σπουδάσει στη Σχολή Τουρισμού των Τιράνων, μιλάει άπταιστα τέσσερις γλώσσες και από τις αρχές Μαΐου ξεκίνησε να εργάζεται στη ρεσεψιόν ενός πολυτελούς ξενοδοχείου στην παραλιακή ζώνη του Δυρραχίου.

«Ο μισθός μου, ακόμη και με υπερωρίες, επειδή είμαι νέα σε αυτή την εργασία, φτάνει τα 450 ευρώ. Κάποιοι συνάδελφοί μου, με χρόνια εμπειρίας, παίρνουν πάνω από 600 ευρώ. Για να νοικιάσω σπίτι εδώ, χρειάζομαι το λιγότερο 300-350 ευρώ. Πώς μπορώ να ζήσω με τα χρήματα που παίρνω; Γι’ αυτό οι περισσότεροι νέοι φεύγουν από τη χώρα. Δεν μπορείς να ζήσεις σ’ αυτές τις συνθήκες. Ο πατέρας μου είναι συνταξιούχος αστυνομικός και η μητέρα μου εργαζόταν περιστασιακά. Μέχρι σήμερα η οικογένειά μου δεν κατάφερε να αποκτήσει δικό της σπίτι. Εγώ τι ελπίδα μπορεί να έχω κάτω από αυτές τις συνθήκες;» είπε στο «Βήμα».

Παρόμοιος είναι ο μισθός για μια 40χρονη, η οποία εργάζεται ως υπάλληλος σουπερμάρκετ στα Τίρανα. «Δούλεψα για κάποια χρόνια στην Κρήτη, αλλά πλέον επέστρεψα και ζω εδώ με τα δύο παιδιά μου. Εάν δεν υπήρχε ο σύζυγος, που συνεχίζει να δουλεύει στη Μύκονο και μας στέλνει χρήματα, δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε. Η ακρίβεια εδώ είναι μεγαλύτερη απ’ όση στην Ελλάδα» λέει η Ντενίσα.

Συσχετισμοί και καταγγελίες

Ο ευρύτερος δημόσιος τομέας είναι ο μεγαλύτερος «εργοδότης» στην Αλβανία, καθώς από 88.000 άτομα που απασχολούνταν το 2013, όταν εξελέγη πρώτη φορά πρωθυπουργός ο Ράμα, σήμερα φτάνουν τα 200.000. Οι υποψήφιοι της αντιπολίτευσης καταγγέλλουν «την έντονη πίεση που ασκείται στο προσωπικό της δημόσιας διοίκησης, συμπεριλαμβανομένης της εξαναγκαστικής εξασφάλισης ψήφων ή της συμμετοχής σε συγκεντρώσεις». Είναι χαρακτηριστικό ότι το κυβερνών Σοσιαλιστικό Κόμμα ελέγχει όχι μόνο την κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο, αλλά και περίπου το 90% της τοπικής εξουσίας, γεγονός που του εξασφαλίζει εξαιρετική επιρροή στο εκλογικό σώμα.

Σύμφωνα με την έκθεση του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), η προεκλογική εκστρατεία στην Αλβανία χαρακτηρίστηκε από έμφαση σε θέματα οικονομίας και ευρωπαϊκής προοπτικής, αλλά και από σοβαρές καταγγελίες για διαφθορά και κατάχρηση δημόσιων πόρων.

«Το πραγματικό ζήτημα είναι αν οι εκλογές θα είναι ελεύθερες και δίκαιες, κάτι που κατά την προσωπική μου άποψη φαίνεται απίθανο. Ενα σημείο που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η επίδοση των λίγων νέων κομμάτων, τα οποία συγκεντρώνουν σχετικά υψηλά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις. Η επιτυχία τους θα μπορούσε να κάνει το επόμενο Κοινοβούλιο πιο αντιπροσωπευτικό. Ωστόσο, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Σοσιαλιστές είναι πιθανό να κερδίσουν και πάλι. Διαφορετικά, κανένα από τα δύο κύρια μπλοκ δεν προσφέρει κάτι καινούργιο. Οι Σοσιαλιστές είναι στην εξουσία εδώ και 12 χρόνια, με βαρύ φορτίο διαφθοράς – πολλοί αξιωματούχοι έχουν καταδικαστεί και άλλοι, μεταξύ των οποίων και υποψήφιοι, βρίσκονται υπό έρευνα. Η αντιπολιτευτική συμμαχία Μεγάλη Αλβανία περιλαμβάνει δύο ηγέτες, τον πρώην πρωθυπουργό Μπερίσα και τον πρώην πρόεδρο Ιλίρ Μέτα, οι οποίοι βρίσκονται υπό έρευνα για διαφθορά. Καμία από τις δύο πλευρές δεν εμπνέει ιδιαίτερες ελπίδες» ανέφερε στο «Βήμα» ο Βλάντι Καράι, ερευνητής δημοσιογράφος, μέλος του Βαλκανικού Δικτύου Ερευνητικού Περιφερειακού Ρεπορτάζ (BIRN).

Για πρώτη φορά στη σημερινή εκλογική αναμέτρηση θα ψηφίσουν επιστολικά περισσότερα από 170.000 μέλη της αλβανικής διασποράς. Οι περισσότεροι αναλυτές που παρακολουθούν τις πολιτικές εξελίξεις χαρακτηρίζουν την επιστολική ψήφο ως «τον μοναδικό αστάθμητο παράγοντα των εκλογών» και περιμένουν με ενδιαφέρον να καταγράψουν τα αποτελέσματα από τη συγκεκριμένη δεξαμενή ψηφοφόρων.

Παράλληλα, η Αλβανία ζει το δικό της τουριστικό θαύμα. Οι τουριστικές αφίξεις αυξήθηκαν κατά 16% σε ετήσια βάση το 2024. Η κεντρική τράπεζα της Αλβανίας ανέφερε ότι η χώρα κατέγραψε έσοδα 5 δισ. ευρώ από τον τουρισμό το περασμένο έτος. Το ποσό αυτό, που αποτελεί ιστορικό ρεκόρ, αντιστοιχεί σε περισσότερο από το 20% του ΑΕΠ. Είναι χαρακτηριστικό ότι η αλβανική κυβέρνηση ενέκρινε το αίτημα του Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρού του Τραμπ, για την ανάπτυξη του ακατοίκητου νησιού Σαζάν ως πολυτελούς θερέτρου με την ονομασία Sazan Island Touristic Resort, αποδίδοντάς του καθεστώς στρατηγικού επενδυτή. Η απόφαση αναφέρει ότι η προγραμματισμένη επένδυση, ύψους 1,4 δισ. ευρώ, πληροί τα κριτήρια της αλβανικής νομοθεσίας για στρατηγικές επενδύσεις, δεδομένου ότι αναμένεται να απασχοληθούν 1.000 άτομα κατά τη διάρκεια των εργασιών.

Η χώρα συνεχίζει να προσελκύει όχι μόνο τουρίστες, αλλά και ξένους επενδυτές. Σύμφωνα με επίσημα δεδομένα από την Τράπεζα της Αλβανίας, έφθασαν τα 1,58 δισ. ευρώ οι άμεσες ξένες επενδύσεις (FDI) το 2024, σημειώνοντας αύξηση 92 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2023. Η αύξηση αυτή αναδεικνύει την αυξανόμενη ελκυστικότητα της Αλβανίας για διεθνείς επιχειρήσεις, ιδιαίτερα σε τομείς όπως η ακίνητη περιουσία, οι εξορυκτικές βιομηχανίες και η μεταποίηση.

«Ευκαιρίες αμοιβαίου οφέλους»

«Η Ελλάδα έχει ζωτικό συμφέρον από μια σταθερή, αναπτυσσόμενη και ευρωπαϊκά προσανατολισμένη Αλβανία. Η ενίσχυση του διμερούς εμπορίου και των επενδύσεων συνιστά στρατηγική ευκαιρία. Η Αλβανία αναδεικνύεται σε περιφερειακό κόμβο λόγω της υδροηλεκτρικής παραγωγής, ενώ η οικονομική σταθερότητά της επηρεάζει άμεσα περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, κυρίως την Ηπειρο και τη Δυτική Μακεδονία. Η Ελλάδα οφείλει να ενισχύσει την περιφερειακή συνεργασία, να παρακολουθεί στενά τις θεσμικές και οικονομικές εξελίξεις στη γειτονική χώρα και να αξιοποιεί ευκαιρίες αμοιβαίου οφέλους, σε μια περίοδο όπου τα Βαλκάνια επιστρέφουν δυναμικά στην ευρωπαϊκή ατζέντα» είπε στο «Βήμα» ο Μάριος Μπελιμπασάκης, επικεφαλής σύμβουλος των Οικονομικών και Εμπορικών Υποθέσεων της Ελληνικής Πρεσβείας στα Τίρανα.

Ορισμένοι παρατηρητές πάντως εκτιμούν ότι αυτή η οικονομική «λάμψη» της Αλβανίας είναι πρόσκαιρη και κενή κοινωνικού και πολιτικού περιεχομένου. «Ολοι πιστεύουν ότι έγινε ένα «θαύμα», σαν να βρίσκονται σε μια συλλογική έκσταση. Ο κόσμος όμως πραγματικά υποφέρει. Οι κατοικίες έχουν τρεχούμενο νερό μόνο για δύο ώρες τη μέρα, δεν υπάρχει δημόσιο σύστημα συγκοινωνιών, τα σχολεία κλείνουν ενώ το δημόσιο σύστημα υγείας είναι ανύπαρκτο. Κάνουν όλοι πως δεν τα βλέπουν», λέει o Μεχμέτ Γκοκχάν Τουντσέρ, επικεφαλής του γραφείου του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ στα Τίρανα.